| |
|
|
|
|
| | | | | | | | | | |
| Aftur á Vefbókasafn |
Vörn í guðlastmálinu "Íhaldsstjórnin gegn Brynjólfi Bjarnasyni" |
Brynjólfur Bjarnason |
Eins og kunnugt mun vera, hefir framkvæmdarstjórn auðvaldsins, íhaldsstjórnin tekið upp þykkjuna fyrir guðdóm sinn og höfðað mál gegn mér fyrir ummæli í ritdómi um “Bréf til Láru” sem þóttu ekki tilhlýðilega virðuleg. Óneitanlega hefir stjórnin sýnt ólíkt meiri röggsemi og framkvæmdarsemi í þessu máli en í Krossanesmálinu víðfræga. Hún fann enga ástæðu til að höfða mál á hendur Holdö framkvæmdarstjóra. Hún fann heldur enga ást til að höfða mál gegn verkamannablöðunum fyrir ásakanir þeirra, um að hún hafi gert sig seka við hegningarlögin í þessu máli. Eitt þeirra, (Rauði fáninn) gekk svo langt að skora á hana, að höfða mál gegn sér fyrir þessar sakargiftir, ef hún treystist. En stjórnin hirti ekki um að bera af sér áburðinn, þó að flestir muni hafa litið svo á að hún játaði á sig sektina með þögninni.
Guð Íslenska auðvaldsins, guð Krossaneshluthafanna, hefir þóst eiga sneiðina og ekki fundist tignarstöðu sinni samboðið að sitja undir slíku og fengið Jón Magnússon til að flytja málið fyrir sig. Í grein minni var þó ekki sveigt að neinum sérstökum auðvaldsguði. Guð hervaldsins þýska, t. d. hefði alveg eins vel geta tekið að til sín. Hann er hégómagjarn, því að hann hikaði ekki við að senda milljónir hinna bestu sona sinnar útvöldu þjónar út á vígvöllinn til slátrunar, til þess að auka veg sinn og virðingu með glæsilegum sigri Vilhjálms keisara. Og samkomulagið milli hans og stóriðjuhöldanna var hið besta, því að hagsmunir þeirra fóru saman. Iðjuhöldarnir þurftu að útvega markaði fyrir afurðir sínar. Guð vildi sýna aumum jarðarskepnum, trúuðum og þolinmóðum vinnandi lýð, mátt sinn og mikilleik.
En guð auðvaldsins íslenska sem nú hefir verið gerður að verndara svikinna síldarmælikera, stendur sannarlega ekki að baki hinum erlendu. Fyrir munn Magnúsar dósents hefir hann verið látinn lýsa blessun sinni yfir landsstjórnina, sem hefir hilmað yfir glæpamanninn (eftir grun!) frá Krossanesi og notað flokksfylgi sitt á þingi til þess að vernda sökudólginn fyrir rannsókn “réttvísinnar”. Látum auðvaldið hafa sína skoðun og dómstóla þess sitt úrskurðarvald um hvað sé löglegt orðaval. En oss alþýðumönnum finnst sæmandi að láta álit vort í ljósi á þess leið: Hver, sem notar svikin mæliker, vogir eða önnur mælitæki, er óþokki. Hver sú stjórn, sem hilmar yfir þess konar svik, er skipuð óþokkum. Hver sá guð, sem lýsir blessun sinni yfir slíkri stjórn eða slíku athæfi, er óþokki.
Drottinn Ísraelsmanna var þrátt fyrir allt réttlátari en íhaldsguðinn íslenski. Í 5 bók Mós 25. Kap. 13-16. stendur þessi klausa: “Þú skalt ekki hafa í sjóði þínum tvenns konar vogir, aðra stærri og aðra minni, þú skalt ei heldur hafi í húsi þínu tvennskonar mæliaska, annan stærri og annan minni. Þú skalt hafa eina gilda og rétta vog, einn gildan og réttan mæliask, svo þú megir lengi lifa í landinu, sem Drottinn guð þinn mun gefa þér. Því Drottinn þinn guð hefir andstyggð á öllum, sem þessa eða aðra rangleitni hefir í frammi”
Drottinn Ísraels hefir andstyggð á Holdó framkvæmdastjóra í Krossanesi og öllum þeim, sem eru meðsekir í athæfi hans, og skyldi hver einn gá að sinni sekt áður en hann hefur ofsókn gegn öðrum.“Trúarbrögðin eru ópíum fyrir fólkið” (Karl Marx). Trúarbrögð, áfengir drykkir og eiturgas eru vopn hinnar ríkjandi stéttar. Trúarbrögðin svæfa skilning hins vinnandi lýðs og vilja hans til varnar. Í heitum löndum eru til leðurblökur, sem sjúga blóð úr sofandi mönnum og skepnum og nefnast vampýrar. Trúaður og fáfróður verkalýður er lífskilyrði hinnar ríkjandi stéttar eins og sofandi bráð er lífsskilyrði vampýranna. Trúarbrögðin kenna mönnum að vera ánægðir með sitt hlutskipti og að sá guð sé góður, sem hefir verið gerður að verndara íhalds og afturhalds, hins illa og úrelta á jörðinni. Guð borgaranna hefir sömu réttindi og konungar þeirra. Konungurinn er friðhelgur fyrir lögunum, honum er heimilt að drýgja glæpi. Guð er friðhelgur fyrir mannlegri skynsemi og mannlegum siðferðisreglum, fólskuverk hans og hryðjuverk verðskulda auðmýkt og lotningu, tilbeiðslu og aðdáun. Jafnaðarmenn kenna verkamönnum að vera óánægðir með hlutskipt sitt og nefna eiginleika guðs réttum nöfnum. Fyrir þetta eru þeir ofsóttir af valdhöfunum og hinn rumskandi verkalýður kann þeim engar þakkir. Honum þykir sælt mókið. En þegar hann hefir nuddað stírurnar úr augunum mun hann sjá, að það er enginn tími til svefns. “Hvíldu þig, hvíld er góð”, sagði andskotinn.
Íslenskir jafnaðarmenn hafa fyrir löngu tekið upp baráttuna gegn áfengum drykkjum og er nú tími til kominn, aðhefjast handa gegn eitri trúarbragðanna.
Ritgerð sú, sem hér fer á eftir er engin árás, heldur vörn fyrir borgaralegum dómstóli. Það er afsökun hennar. Hins vegar áleit ég að rétt væri gefa almenningi kost á að kynnast þeim málavöxtum, er hinn skoplegi dómur, sem nú hefir fallið í undirrétti er byggður á. Í vörninni er sýnt fram á, að hin úrelta lagagrein frá 1869 nær ekki til ummæla minna. Þrátt fyrir það er kveðinn upp áfellisdómur samkvæmt henni. Íslenska auðvaldið er nú þegar komið á þann rekspöl, að það heitir lögum sínum í stéttabaráttunni alveg óháð því, sem skynsamlegar reglur heimila. Dómaranum hefir heldur ekki tekist að fá samræmi í forsendurnar þrátt fyrir hinn fjarstæða grunsvöll, er hann byggir á. Áfellisdómur er kveðinn upp samkvæmt þeirri niðurstöðu dómarans að ákærður hafi með ummælum sínum “gert það bert að hann á við guðshugtak þjóðkirkjunnar íslensku”. (Sbr. Dóminn bls. 56). Það er nú raunar heldur hæpið að tala um guðshugtak þjóðkirkjunnar íslensku, um má í því sambandi minna á ummæli Halldórs Kiljan Laxness, sem til er vitnað í vörninni um að sín kenningin sé prédikuð frá hverjum prédikunarstólnum, “.t.d. gamalguðfræði á einum stað, nýguðfræði á öðrum, þriðja andatrú, fjórða guðspeki, fimmta kommúnismi”. En svo kastar tólfunum þegar það eru taldar málsbætur í næstu málsgrein, að ég hélt því fram, að ég hafi með ummælum mínum ekki átt við neitt einstakt trúarbragðafélag. Þetta er greinileg mótsögn. Annaðhvort hlýtur það að hafa verið ásetningur minn að smána guðshugtak þjóðkirkjunnar eða ekki. Og enginn verður sakfeldur eftir lögunum fyrir brot af þessar tegund nema fullur ásetningur sé fyrir hendi. Ef trúnaður er lagður í orð mín, hefir dómarinn engan rétt til að kveða upp áfellisdóm. Eða er það meiningin að telja það til málsbóta, að ég reyni að velja málið og skjóta mér undan því, sem ég meinti í raun og veru? Ef svo er, virðist heldur lítið samræmi í því, að telja tregðulausu játningu einnig til málsbóta í sömu andránni! Enda er ekki heimilt frá refsiréttarlegu sjónarmiði, að telja það málsbætur, sem eru vífilengjur einar.
Hitt skal fúslega játað, að það er enginn hægðarleikur, að rökstyðja slíkan dóm með nokkurri skynsemi, og er því dómaranum allmikil vorkunn. Frá sjónarmiði Íhaldsflokksins hefir sjálfsagt ekki verið til önnur lausn á málinu en þessi. Réttmæt sýknun hefði verið allt of mikil hneisa fyrir Jón Magnússon og skilyrðislaus áfellisdómur mundi hafa mælst of illa fyrir. Sjálfur tel ég þennan málamyndadóm ekki þess verðan að eyða tíma, fé og fyrirhöfn til að áfrýja honum.
Óneitanlega er mál þetta skrípaleikur, enda er ekki laust við, að bæði ég og aðrir haf hent dálítið gaman að. Réttvísin fyrir hönd guðs almáttugs gegn Brynjólfi Bjarnasyni! En það hefir verið mér dýrt spaug. Íslenska íhaldið kann sér ekkert hóf í ofsóknum sínum; mál þetta hefir verið notað sem átylla til þess að bægja mér frá kennslu í náttúrufræði við Menntaskólann. En lítill vegsauki hefir Jóni Magnússyni verið að þessum illgirnislega óvitaskap sínum, og tel ég víst, að þetta hafi gefið ýmsum flokksmönnum hans tilefni til ráðleggja honum, að sitja betur á strák sínum framvegis.Br. B.
Í bréfi dómsmálaráðaneytisins, sem liggur til grundvallar fyrir málshöfðuninni gegn mér, segir svo:
“Í 70. tbl. Alþýðublaðsins, sem út kom 25. f . m. Er grein með fyrirsögninni “Bréf til Láru”. Í greininni segir, að menn gangi þess ekki gruflandi, að guð almáttugur sé ekki annað en hégómagjarn og öfundsjúkur harðstjóri og óþokki”.
Þar sem með þessum ummælum er brotið gegn 157. gr.hinna almennu hegningarlaga, er hér með lagt fyrir yður, herra bæjarfógeti, að koma fram ábyrgð gegn hinum seka eftir því, sem lög standa til”.Ég verð að mótmæla, að kæra þessi sé á rökum byggð og að rétt sé farið með ummæli mín í bréfinu.
Í grein minni stendur “Íslendingar hafa löngum verið nokkuð treggáfaðir og einfaldir gagnvart kúgurum sínum, þeir eru orðnir þeim svo vanir, eins og hægt er að venja menn frá blautu barnsbeini að elska og virða guð almáttugan, þó að allir eiginleikar hans séu útskýrðir ítarlega og menn gangi þess ekki gruflandi, að hann sé ekki annað en hégómagjarn og öfundsjúkur harðstjóri og óþokki”.
Er nú sagt í þessari grein, “að guð sé ekki annað en hégómagjarn og öfundsjúkur harðstjóri og óþokki?” Þeir, sem kunna að lesa, ættu að sjá fljótlega að svo er ekki, heldur þvert á móti. Hugsunin er þessi: Samkvæmt túlkun ýmsra kennimanna á eiginleikum guðs og guðshugmyndinni, er það augljóst, að guð er ekki annað en hégómagjarn o.s.fr. Þrátt fyrir þetta er hægt að fá menn til að elska og virða þessa afkáralegu guðshugmynd. Fáviskan, einfeldnin, siðferðissljóleikinn og blind trúgirni á yfirborðanna eiga sér svona djúpar rætur.
157. gr. hinna almennu hegningarlaga hljóðar svo:
“Hver, sem gerir gys að eða smánar trúarlærdóma eða guðsdýrkun nokkurs trúarbragðafélags, sem er á Íslandi, skal sæta fangelsi ekki vægara en 1 mánaðar einföldu fangelsi eða sektum, ef miklar málsbætur eru”
Það, sem verndað er í grein hegningarlaganna, er ekki annað en trúarlærdómar og guðsdýrkun trúarfélaga eða trúarbragðastofnanna. Trúarlærdómur heitir á útlendu máli dogma. Í grein minni er engan veginn ráðist á trúarlærdóma eða dogmur hinna opinberu trúarbragða eða nokkurs trúfélags, heldur hitt, hvernig þeir oft og einatt eru útskýrðir. Það er heldur ekki sveigt að guðsdýrkun nokkurs trúarfélags. Með “guði almáttugum” er auðvitað átt við vissa guðshugmynd. Þegar talað er um guð, hlýtur maður ávallt að hafa einhverja guðshugmynd í huga. Þegar maður hefur tillagt guðdómnum einhverja eiginleika er hann orðinn að guðshugmynd. Sú guðshugmynd, sem átt er við í grein minni, er sú, sem á rót sína að rekja til þess ófullkomuleika, þeirra villimennsku eða siðspillingar, sem henni (guðshugmyndinni) er ætlað að vernda. Á ég þar sérstaklega við ýmislegt í lögmáli og skipulagi hinnar hálfviltu hernaðarþjóðar í Gyðingalandi, Ísraelsmanna, sem trúðu á Jahve, og eins við auðvaldsskipulag vorra tíma. Jahve með öllum sínum kostum og göllum er enn þá ríkjandi í hugum nokkurra manna, sem láta trúna skipa í öndvegi, en skipa skynseminni á óæðra bekk. En guðhugmynd auðvaldsins og hernaðarþjóða nútímans, eins og hún kemur manni fyrir sjónir, er maður hefur hlýtt á hinar ófyrirleitnustu og siðlausustu útskýringar, er þúsund sinnum meira særandi fyrir heilbrigða siðferðistilfinningu en Jahve Ísraels.
Ég þykist nú hafa skýrt hvað átt er við með ummælum mínum. Í stuttu máli: Þar sem ekki er sveigt að trúarlærdómum eða guðsdýrkun nokkurs trúarfélags, brjóta ummæli mín engan veginn í bága við nefnda grein hegningarlagana.
Ég mun leitast við að sýna fram á, að ummæli mín í umræddri grein eru rétt samkvæmt siðferðistilfinningu og orðavali almennings. Það er algengt, að guðhugmyndin er útskýrð þannig, að samskonar eiginleikar koma í ljós og hjá þeim mönnum, sem við nútímamenn köllum hégómagjarna og öfundsjúka harðstjóra og óþokka. Væri of langt upp að telja ef allar slíkar útskýringar væru tíndar til, en þó mun ég nefna nokkur dæmi:
Vér getum byrjað strax í aldingarðinum Eden. Guð vildi að boði hans og banni yrði hlýtt í smáu og stóru. Til þess að fullnægja hégómagirni sinni freistaði hann mannanna. Adam og Eva, sem ekki skildu skapferli guðs síns eða tilgang með banni hans, létu freistast. Þetta vissi drottinn allt fyrir. Þannig kom hann vísvitandi syndinni inn í heiminn og lét dynja yfir mannkynið allar þær hörmungar, sem af henni leiddu, í hefndarskyni.
Fyrsta bók Móses segir, að í upphafi hafi jörðin eitt mál og eitt tal. “Og þeir (mennirnir) sögðu: Gott og vel, vér skulum byggja oss borg og turn sem nær til himins, og gjörum oss minnismerki, svo að vér tvístrumst ekki um alla jörðina. Þá steig Drottinn niður, til þess að sjá borgina og turninn, sem mannanna synir voru að byggja. Og Drottinn mælti: Sjá, þeir eru ein þjóð og hafa allir sama tungumál og þetta er hið fyrsta fyrirtæki þeirra; og nú mun þeim ekkert ófært verða, sem þeir taka sér fyrir hendur að gjöra. Gott og vel, stígum niður og ruglum þar tungumál þeirra, svo að enginn skilji framar annars mál. Og Drottinn tvístraði þeim þaðan út um alla jörðina svo að þeir urðu af að láta að byggja borgina” (1 Mós 11, 4-8). Drottinn öfundaðist svo yfir hinni fyrstu heimsmenningu, að hann sundraði mannkyninu í fjandsamlegar þjóðir, sem ekki skildu hver aðra og síðan hafa borist á banaspjótum. Þannig lét almáttugur og alvitur guð skapið fara með sig í gönur! (Sbr. kenningu gömlu guðfræðinnar að öll Biblían sé innblásin af algóðum, almáttugum og alvitrum guði.) Ég held að það sé ekki ofmælt, þó að þesskonar lundarfar sé kallað öfundsýki og óþokkaskapur.
Þessi ótti guðanna við vald mannanna er annars algengur í goðsögum annarra þjóðaflokka, sbr. Grísku sögnina um Prometheus.
Drottinn lét rigna eldi og brennisteini yfir Sódóma og Gómorra og eyddi öllu mannkyninu í syndaflóðinu til þess að refsa fyrir syndina, sem hann sjálfur kom inn í heiminn, vegna þess að hann réði ekki við hégómagirni sína.
Þegar drottinn reiddist lét hann sig eiða sína engu skipta.
“En er Drottinn heyrði umtölur yðar, varð hann reiður, sór og sagði: Sannalega skal enginn af þessum mönnum, af þessari illu kynslóð, fá að sjá landinu góða, sem ég sór að gefa feðrum yðar,...” (5Mós. 1,34-35)
“Drottinn mun senda yfir þig bölvun, skelfing og ógnun í öllu því, er þú tekur þér fyrir hendur að gjöra, uns þú gjöreyðist, fyrirferst skyndilega sökum illra verka þinna, sökum þess að þú yfirgafst mig. Drottinn mun láta drepsóttina við þig loða, þar til er hann eyðir þér úr landi því, er heldur nú inn í, til þess að taka það til eignar. Drottinn mun slá þig með tæring og köldu, hita og bruna, með ofþurrki, korndrepi og gulnan, og mun þetta ásækja þig uns þú líður lok. Himininn yfir höfði þér skal verða sem eir og jörðin undir fótum þér sem járn. Í stað regns mun Drottinn láta ryk og sandfok koma yfir land þitt; það mun falla yfir þig af himni, uns þú ert gjöreyddur. Drottinn mun láta þig bíða ósigur fyrir óvinum þínum, um einn veg munt þú fara í móti þeim, en um sjó vegu munt þú flýja undan þeim, og þú munt verða grýla fyrir öll konungsríki jarðarinnar. Og hræ þín munu verða æti fyrir alla fugla himinsins og fyrir dýr jarðarinnar, og enginn mun fæla þau burt. Drottinn mun slá þig með egypskum kaunum: með kýlum, kláða og útbrotum, svo þú skalt verða ólæknandi. Drottinn mun slá þig með vitfirring, blindni og hugmyndarsturlan” (5. Mós. 28,20-28)
”.... og þú munt verða vitstola út af því, sem þú verður að horfa upp á. Drottinn mun slá þig með illkynjuðum, ólæknandi kaunum á knjám og fótleggjum frá iljum og allt upp í hvirfil” (5.Mós. 28,34-35).
Þegar Ísraelsmenn voru á eyðimörkinni, bar svo við, að maður bar saman við á hvíldardegi. Um þetta afbrot stóð ekkert í lögmálinu og fór Móses því á fund drottins. Úrskurður drottins var þannig: “Manninn skal af lífi taka, allur söfnuðurinn skal berja hann grjóti fyrir utan herbúðirnar”. (4Mós.2,15,35).
Þetta köllum vér nútímamenn harðstjórn!
Í deilum við gömlu guðfræðina bendir próf. Haraldur Níelsson á, að það sé ofætlun að hyggjast að þröngva slíkri guðshugmynd upp á nútíðarmenn.” “Ég benti á, að ef einhver söfnuður hér á landi færi eftir slíkum fyrirmælum Móseslaga, mundu safnaðarmennirnir verða settir í tugthúsið”. (Próf Haraldur Níelsson í “Trúmálaviku Stúdentafélagsins” síðu 40).
Það yrði of langt mál að gera grein fyrir allri þeirri grimmd og allri þeirri harðýgði, sem hernaðarguði Ísrael er tileinkuð í Davíðssálmum. Í Ísrael var það vegsemd og lofgjörð, sem í augum nútímamanna lítur út eins og argasta guðlast. Og vissulega er það vegsemd, ef maður rífur það ekki út úr sögulegu samhengi, eins og trúarofstækismönnum er títt. Ísrael átti í vök að verjast fyrir ofurefli hinna fjölmennu nágrannaþjóða. Trúin á hinn miskunnarlausa og óbílgjarna hernaðarguð gerði Ísraelsmenn hrausta, samheldna og löghlýðna, hélt uppi órjúfandi aga og verndaði hina fámennu þjóð frá tortímingu. En væri einhver nú á dögum, sem birti svæsnustu kaflana úr Davíðssálmum á prenti, án þess að geta um heimildir, myndi hann að líkindum verða kærður fyrir guðlast. Hér eru nokkur sýnishorn:
“Drep þá (óvini Davíðs) eigi, svo að lýður minn gleymi þeim eigi, lát þá reika fyrir veldi þínu og steyp þeim af stóli. Þú Drottinn, skjöldur vor. ... Eyð þeim í reiði, eyð þeim, uns þeir eru eigi framar til, og lát þá kenna á því, að Guð ríkir yfir Jakob, allt til endimarka jarðar. Sela. Á hverju kvöldi koma þeir aftur, ýlfra eins og hundar og sveima um borgina. Þeir reika um eftir æti og urra, ef þeir verða eigi saddir. En ég vil kveða um mátt þinn og fagna yfir náð þinni á hverjum morgni, því að þú hefir gjörst háborg mín og athvarf á degi neyðar minnar”. (Sálm. 59,12-17).
“Drottinn, Guð hefndarinnar, Guð hefndarinnar, birst þú í geisladýrð” (Sálm.94,1).
“Hell þú heift þinni yfir heiðingjana,...” (Sálm. 79, 6).
“Ég vil kunngjöra það, sem ákveðið er: Drottinn sagði við mig: Þú ert sonur minn, ég gat þig í dag. Bið þú mig, þá skal ég gefa þér heiðingjana að erfð og endimörk jarðar að óðali. Þú skalt mola þá með járnsprota, mölva þá sem leirsmiðsker”. (Sálm.2, 7-9)
“... hann gangi sekur frá dómi og bæn hans verði til syndar. Dagar hans verði fáir, og annar hljóti embætti hans, börn hans verði föðurlaus og kona hans ekkja. Börn hans fari á flæking og vergang, þau verði rekin burt úr rústum sínum. Okrarinn leggi snöru fyrir allar eigur hans og útlendir fjandmenn ræni afla hans, enginn sýni honum líkn, og enginn aumkvist yfir föðurlausu börnin hans. Niðjar hans verði afmáðir, nafn hans útskafið í fyrsta ættlið, misgjörða feðra hans verði minnst af Drottni og synd móður hans eigi útskafin”.... (Sálm. 109,7-14).
Þannig er nú guðshugmynd gamla testamentisins. Og þegar á að fara að neyða nútímamenn til að trúa á slíkan frumþjóðarguð, er engin furða, þó þeim verði að orði eins og Ingersoll, að sumar af greinum gamla testamentisins lægi nær að eigna djöfli en guði.
Georg Brandes segir í grein, er hann ritar í “Politikken” 20. mars s.l.:”Danmörk er gagnsýrð af gyðingdómi, guð hennar er gyðingur, meira segja umskorinn, (þetta mundi þykja guðlast hér) hátíðahöldin eru að hætti gyðinga, trúarbrögðin eru ummyndaður gyðingdómur, með dálítilli goðasagnaviðbót”. Trúarbrögð Íslendinga eru svipuð hinum dönsku.
Þegar kristna trúin hafði náð tökum á hugum manna, lærðu hinar ríkjandi stéttir fljótt að hagnýta sér hana. Hin andlega harðstjórn kaþólsku kirkjunnar var ekki annað en hinn fræðilegi grundvöllur undir harðstjórn og kúgun valdhafanna á miðöldunum. Í nafni alviturs, algóðs og almáttugs guðs, voru grimmdarverkin og trúarbragðaofsóknirnar á Spáni framdar á dögum Filippusar II. Í guðs nafni framdi hertoginn að Alba hin illræmdu hermdarver í Niðurlöndum. Í guðs nafni voru Barthólómeusmessu-hryðjuverkin framin og morðin á Bruno og Huss. Er þetta ekki öllum góðum mönnum andstyggð, trúuðum sem vantrúuðum? Og hver sem andmælti slíkri svívirðingu, gerði uppreisn gegn guði. Valdhafarnir höfðu vald sitt frá guði. Og þetta var hægt að sanna með heilagri ritningu. Reyndar var það allt af hægt, því ef hinar hagkvæmu greinar vantaði, var þeim skotið inn. Eftirfarandi ritningargrein var ekki ónýt: “Sérhver maður sé yfirboðnum valdstéttum hlýðinn, því að ekki er nein valdstétt til nema frá Guði, og þær sem til eru, eru skipaðar af guði, svo að sá, sem veitir valdstéttinni mótstöðu, hann veitir guðs tilskipun mótstöðu....” (Róm. 13, 1-2).
Nikulás páfi V. segir í bréfi til Alfons konungs í Portúgals 1459: “Í krafti vors postullega embættis gefum vér yður hér með frjálst og ótakmarkað umborð til að selja Serki, heiðingja og aðra vantrúaða í eilífan þrældóm”.
Þegar mótmælendur gerðu uppreisn gegn kaþólsku kirkjunni, voru svívirðingarnar komnar á svo hátt stig, að kirkjan rak verslun með himneska sælu í stórum stíl og þjónar hennar lifðu í hinu andstyggilegasta svalli og óhófi hér á jörðinni fyrir andvirðið.
Undir klausturrústum einum í Englandi hafa fundist 300 barnabeinagrindur. Himinhrópandi minnisvarði yfir yfirskin guðhræðslunnar!
Hugsunarháttur kaþólskra manna hér á landi sver sig í ættina. Í biblíusögum, sem kenndar hafa verið í Landakoti, er meðal annars þessi klausa: “Öll guðsdýrkun Ísraelsmanna var fyrirmyndarleg. Hinar mörgu, blóðugu fórnir litu til hinnar einu blóðugu fórnar á krossinum, sem ein í sannleika blíðkar reið guðs. (Athugasemd í biblíusögum kenndum í Landakorti s.60).
Er þetta ekki “moderne” villimennska?
Auðvald vorra tíma hefir kunnað að hagnýta sér mótmælendatrúna á engu veigaminni hátt en miðaldarvaldhafarnir kaþólskuna. Sama ritningargreinin, sem áður var notuð af kaþólska kirkjuvaldinu, er nú notuð af valdhöfum vorra tíma til að hræða menn til auðsveipni við sig. (Sbr.Helgkver 18. kafla).
Í nafni guðs almáttugs hafa hernaðarstórveldi nútímans framið sín verstu ódæðisverk. Drottnunarstefnan enska hefir ekki lagt nafn guð við hégóma, heldur við svívirðingar, við hin illræmdu hryðjuverk í Indlandi og ópíumstríðið við Kína. Í nafni drottins var styrjöldin mikla háð, eiturgasi spúð á óvinina o.s.fr. Kirkjurnar voru notaðar til að hvetja menn til að ganga í herinn og faðirvorinu snúið í hersöng, sem er miklu meira guðlast en að snúa því upp á djöfulinn. Hagsmunir guðs og stóriðnaðarins fóru saman í öllum hernaðarlöndunum. Auðmennirnir þurftu að útvega nýja markaði, og guð vildi auka veg sinn og virðingu með sigri sinnar útvöldu þjóðar, sem voru Þjóðverjar í Þýskalandi, Englendingar í Englandi o.s.fr.
Búarnir í Suður-Afríku réttlættu ofsóknir sínar gegn hinum innbornu mönnum með þessari ritningargrein: “En þú skalt eyða öllum þeim þjóðum, sem Drottinn, Guð þinn, gefur á þitt vald, þú skalt ekki líta þær vægðarauga...” (5 Mós. 7,16).
Þessi ómannúðlega guðshugmynd er jafnvel misnotuð á Jahve Ísraelsmanna. Drottinn frumþjóðarinnar í Gyðingalandi er orðinn að nútíma auðvalds- og hersvaldsguði.
Kalvinstrúarmenn halda því fram, að sumir menn séu fyrirfram dæmdir til eilífrar útskúfunar og rétttrúaðir Lúterstrúarmenn hafa í raun og veru nákvæmlega sömu skoðun í eilífðarmálunum, þeir eru bara ekki eins hreinskilnir og sjálfum sér samkvæmir. Almáttugum, alvitrum og algóðum guði ætti að vera hægðarleikur, að gefa öllum mönnum það leiðarljós skynseminnar og siðferðisins, að þeir önuðu ekki beina leið í eilífan helvítis eld. Í stað þess eru flestir menn samkvæmt kenningunum fyrirfram fordæmdir sakir blindni sinnar og vonsku veraldarinnar, sem guð hefir sjálfur skapað. En útskúfunarkenning Lúterstrúarmanna eru miklu áhrifameiri refsivöndur einmitt fyrir það, að hún er ekki sjálfri sér samkvæm. Óvissan og lítilmótleg von um frelsun, eru ágætlega til þess fallnar, að hræða menn til auðsveipni við kirkjuna og valdhafanna.
Enginn skyldi ætla, að allir kennimenn kirkjunnar hafi nú lagt helvítiskenninguna á hilluna. Helgakver er enn þá kennt víða. Þar stendur þessi klausa “Eftir dóminn hreppa þeir, sem með vantrú og þrjósku hafa hafnað guðs náð, eilífan dauða eða eilífa glötun. Líf þeirra verður ævinlegt kvalalíf í sambúð við illa anda, endalaus angist og örvænting án allrar vonar um frelsun.
Þetta er kallað hinn annar dauði.
“Síðan mun hann segja við þá, sem eru honum til vinstri hliðar Farið frá mér bölvaðir, í þann eilífa eld, sem búinn er djöflinum og árum hans” Matt. 25, 41.
“Ormur þeirra deyr ekki og eldurinn slokknar ekki”. Mark. 9, 47.
Ég vil endurtaka, að með ummælum mínum var ekki átt við guðshugmynd, guðsdýrkun eða trúarlærdóma nokkurs sérstaks trúfélags, heldur yfirleitt við afskræmda guðshugmynd, notaða í þjónustu ills málefnis. Og það liggur í augum uppi, að það getur ekki verið tilgangur laganna, að vernda hin eða þessi óákveðin, ópersónuleg og abstrakt hugtök.
Jafnvel þó að ég hefði ráðist á guðsdýrkun einhvers trúarbragðafélags á Íslandi, myndu ummæli mín ekki brjóta í bága við 157. gr. hegningarlaganna. Umæli mín voru hvorki gys né smán, heldur alvarleg árás. Engin lítilsvirðing kemur fram í þeim, heldur alvarleg vandlæting. Í “Goos: Den danske Strafferets specielle Del”, bók sem kennd er við háskóla Íslands, stendur þessi klausa um tilsvarandi grein dönsku hegningarlaganna: “De Handlinger mod hvilke de her i Landet bestaaende Religionssamfunds Troslærdomme og Gudsdyrkelse, er værnede ved Str. l. s. Paragraph 156, ere, at der drives Spot med dem, eller at de forhaanes”. (S. 266).
“Kritik af Troslærdomme er ikke som saadan Spot eller Haan. Bestemmelsen lægger derfor ingen Hindring i Vejen for Granskningsfriheden i religiöse Evner, saalidt som den rammer atheistiske Ytringer som saadanne, selvom religiöse Fölelser derved saares. Anderledes naturligvis naar Kritiken m. m. fremsættes i spottende eller haanende Form”. (S. 267)
Það er ekkert um það að villast. Í íslensku hegningarlagagreininni er orðalag 156. gr. dönsku hegningarlaganna nákvæmlega þrætt. “At drive Spot med eller forhaane” er lagt “gera gys að eða smána”.
Ég held að það sé augljóst hverjum, sem les grein mína með athygli, að ummælin eru hvorki gys eða smán, heldur sannarlega alverleg vandlæting.
Samkvæmt túlkun Goos, er tilgangur áðurnefndrar hegningarlagagreinar, að vernda hina almennu trúartilfinningu manna. Ég vil nú spyrja: Hvort er meiri misþyrming á trúartilfinningu manna, að guðshugmyndin sé útskýrð á hinn ófyrirleitnasta og siðlausasta hátt, eða hitt, að ráðist sé hörðum orðum á þessa svívirðu? Er ekki trú á hégómagjarnan, öfundsjúkan, ágjarnan, veiklundaðan, hefnigjarnan og heimskan guð hrópleg vanhelgun á guðshugmynd sæmilega skynsamra og siðaðra manna og misþyrming á trúartilfinningu þeirra? Ég held, að allir góðir og greindir menn hljóti að vera þakklátir hverjum þeim, sem átelur slíkan ósóma, jafnvel þó að það sé gert með stórum og hvössum orðum. Og ef að réttarfarið í landinu væri í samræmi við anda hegningarlaganna, mynd ég og skoðanabræður mínir ekki vera dregnir fyrir lög og dóm, heldur hinir, sem hafa gefið tilefnið til ummæla vorra.
Setjum nú svo, að einverjir Íslendingar tryðu á djöfulinn og mynduðu með sér söfnuð. Hvílík kynstur af ókvæðisorðum og óhróðri mundi dynja hvaðanæva frá yfir slíkt trúarbragðafélag. Og með réttu. Sá á sökina, sem hneykslunum veldur. Slíkt trúarbrögð mundu raska trúarfriði manna, sem lögunum er ætlað að vernda. Allur almenningur mundi skilja, að það væri að byrja á öfugum enda að sækja þá með lögum, sem ósóminn hefði hneykslað og látið hörð orð falla.
Ég fyrir mitt leyti tel hinar hneykslanlegu útskýringar á guðdómnum engu betri en hreinskilningslega trú á djöfulinn. Ég tel þessa málshöfðun sannarlega byrja á öfugum enda.
Sagan hefir kennt oss að það er varhugavert að dæma menn hart fyrir guðlast. Slíkir dómar hafa allt af mælst illa fyrir hjá seinni kynslóðum. Alvarlegt guðlast er í rauninni aldrei annað en árás á úreltar og siðlausar trúarskoðanir. Sókrates, Kristur, Giordano Bruno og Hohan Huss voru allir dæmdir fyrir guðlast. Sókrates var drepinn á eitri, Kristur var krossfestur, Bruno og Huss voru lifandi brenndir á báli. Hver dirfist nú að mæla dómurum þeirra bót? Óneitanlega væri dálítið kátlegt að hugsa sér, að þessi guðlastspíslarvottar sögunnar væru uppi nú meðal vor, höguðu orðum sínum eins og viðeigandi er á vorum tímum og væru dæmdir í sektir eða einfalt fangelsi.
Ingersoll farast þannig orð um dauðarefsingu á Bruno: “Fyrir morðið á Bruno verður, að mínu viti, aldrei bætt fyrr en sópað hefir verið burt úr Rómarborg síðustu menjum páta og presta, og fyrr reistur hefir verið á rústum Péturskirkjunnar og Vatikansins veglegur minnisvarði, helgaður spekingum, velgerðamanninum og píslarvottinum Bruno” (Fria tanker s. 50).Ég hefi nú sýnt fram á, að ummæli mín eru fyllilega lögum samkvæm og ætla að fara nokkrum orðum um handahófsréttarfarið í þessum málum. Ég held að það sé almennt viðurkennt, að umrædd hegningarlagagrein sé löngu úrelt og eftir tímanum. Í trúfrjálsu og skoðanafrjálsu landi, getur það ekki verið tilgangur laganna, að vernda skoðanir eða almenn hugtök. Ef hægt er að sækja mig með lögum fyrir ummæli um skoðanir eða almenn hugtök, er það hefting á frjálsræði mínu til að trúa því, sem mér þykir gott og láta skoðun mína í ljósi opinberlega. Hegningarlögunum er ætlað að vernda persónur og réttindi þeirra fyrir hvers konar ólöglegum yfirgangi, fari þau lengra, eru þau komin út fyrir takmörk sín. Þessi trúmálagrein hegningarlaganna er algerlega ósamrýmanleg anda laganna í landi þar, sem mönnum er heimilað fullkomið trúfrelsi og prentfrelsi, enda hefir henni ekki verið framfylgt til þessa. Af þessari ástæðu er nú verið að afnema hana úr dönsku hegningarlögunum. Af sömu ástæðum hefir greininni mér vitanlega aldrei verið framfylgt hér á landi. En nú er kært samkvæmt henni fyrir ummæli, sem eru ekki annað en samandregið “referat” eða sýnishorn af trúmálaádeilu rits, sem er nýútkomið og miklu hvassyrtara. Og þar að auki brjóta ummælin ekki í bága við lagagreinina eins og þegar hefir verið sýnt fram á.
Ég ætla nú með nokkrum tilvitnunum að sýna fram á, að “guðlast” af þessu og öðru tagi er algengt í íslensku máli.
Fyrst skal frægan telja Þorstein Erlingsson skáld. Þorsteinn er nú almennt viðurkenndur. Að Þorsteinn skyldi hljóta almenna viðurkenningu, sýnir glögglega, að þá var frjálslyndi borgaranna ólíkt því, sem nú er. Í þá daga datt engum í huga að fletta upp í gömlum hegningarlögum, þó að alfarið væri háðulegumorðum um guðshugmynd kirkjunnar á þessa leið:
Kenna mun sitt mar á þér
mannafaðirinn eini:
stofn af vígtönn enn þar er
og ögn af rófubeini.
(Þyrnar, önnur prentun bls.7).
Og þeim gat ei Ólafur bruggað sitt böl
með báli og hverskonar pínum
og látið þá æpa og engjast af kvöl
til ununar guðunum sínum
(Þyrnar, önnur prentun bls.24).
Og enn kvað hann:
Ó, kirkjunnar hornsteinn, þú helvítis bál,
þú hræðslunnar uppsprettan djúpa,
hve hæglega beygirðu bugaða sál
til botns hverja andstyggð að súpa
ó, mannalega hörmung, hve fer þér það vel,
að kúgarans fótum að krjúpa.
(Þyrnar, önnur prentun bls. 112)
Yoga, eftir Swami Vivikananda, heitir bók, sem þeir Þorbergur Þórðarson og Ingimar Jónsson prestur að Mosfelli hafa þýtt, Þetta er guðsorðabók og annar þýðandinn er prestur í þjónustu þjóðkirkjunnar. Bók þessi lætur svo ummælt guðshugmynd Vesturlanda:
“Bhakti Yogi lítur svo á, að kærleikurinn til guðs sé ekki hugsjón, er halda eigi mjög á lofti í kenningunni, en vinna á móti í framkvæmd. Þessi kærleikur er inntak alls lífs hans og hið eina takmark hans og viðfansefni. Í öllu umhverfi sínu og öllu sem fyrir hann kemur, leitar hann þess er hann elskar. Hann sér það í þúsund myndum í sýnilegum fyrirbrigðum tilverunnar, og í þeim öllum sér hann eininguna, guðdómseðlið, sem eitt er veruleiki, hið eina, sem til er í raun og veru. Guðshugmynd hans verður því mjög ólík þeirri, sem ráðandi er í kirkjufélögum Vesturlanda. Guðshugmynd gamlatestamentisins, sem enn þá ræður víðast hér vestra ofurlítið lögum, er skarpasta andstæðan. Af henni hafa smám saman verið leiddar ýmsar myndir, svo sem hinn reiði, hefnigjarni, afbrýðissami og hlutlægi guð, sem enn þá getur orðið að þjóðarguði með ýmsum lítt þroskuðum þjóðum, hinn smásmugulegi og teprulegi guð, sem heldur reikning yfir gerðir mannanna og hatar allt óvenjulegt, hinn rembiláti og hátíðlegi guð, sem elskar svört föt hvít hálsbindi og sálmasöng og fyrirlítur niðurröðun náttúrunnar, sem hann hefir sjálfur sett. Allt þetta er hlægilegt í augum Yoga. Ekkert er fjarlægara honum en boðorð í líkingu við þessi: “Þú skalt ekki hafa aðra guði en mig”, sem er óbein játning þess, að til séu hættulegir keppinautar, eða: “Þú skalt ekki leggja nafn drottins þíns við hégóma”. Hvernig getur sá lagt nafn guðs við hégóma, sem sér ímynd guðs sjálfs í öllu? Því oftar sem það er nefnt, því betra því meir sem því er hnýtt við smæstu og lítilvægustu hluti daglegs lífs, því meir birtist innsta eðli þeirra”. (Yoga, ísl. Þýð. bls. 97).
Í innbyrðisdeilum trúarbragðafélaga hér á landi er fullt af guðlasti og óvönduðum orðum, sem þau láta dynja yfir trúarhugmyndir hvers annars. Þetta er óhjákvæmilega afleiðing af trúfrelsinu og prentfrelsinu. Trúarhugmyndir kaþólskra t.d. særa trúartilfinningu mótmælenda og eins á hinn bóginn og hvorugir geta stórra orða bundist. Maður þarf ekki annað en að fletta upp í trúmálaritum til þess, að komast að raun um, að það eru ekki til nema tvær leiðir: Annaðhvort að banna mönnum að ræða trúmál opinberlega, eða þá að leyfa mönnum að segja það sem þeim líkar. Tertium non datur. Handhægast er að fletta upp í ritum aðventista.
“Kenningin um ódauðleika sálarinnar, er ein af þeim falskenningum, sem Rómarkirkjan fékk frá heiðingjunum og innleiddi í hina kristnu trú ...
... Allt frá syndafallinu hefir Satan leitast við að telja mönnum trú um, að sálin sé ódauðleg, því þegar hann hefir fengið þá til að trúa þeirri villu, á hann svo hægt með að láta þá draga það út úr því, að syndarinn lifi í eilífri vansælu. Honum er ósárt þó Guði sé lýst sem hefnigjörnum grimmdarsegg, er steypi öllum þeim til Helvítis, er hann geti ekki haft velþóknun á og látið þá pínast þar um aldur og æfi meðan allir útvaldir gleðjast hjá honum í eilífri sælu.
... Þessi grimmdarlega hugsun hefir svipt marga vitinu. Allir vit þó, að þessi kenning hefir um margar aldir verið ríkjandi innan hinnar kristilegu kirkju. Hún er einnig eitt af því, sem ritningin kallar “saurlifnaðar-vín hinnar miklu Babýlonar”, samanber Opinb. 14, 8. 17, 2” (Ljósvakinn, mars 1925).
Þetta er hið eina tölublað Ljósvakans, sem af tilviljun hefir komist í mínar hendur og get ég af því ráðið, að margt gruggugt mætti finna ef vel væri leitað gegnum alla árganga.
Halldór Kiljan Laxness, hin mikla trúarhetja, þarf ekki að vera hræddur við, að hann hneyksli nokkurn mann, þó að hann geri opinberlega napurt gys að sakramentum og guðsdýrkun mótmælenda. Í stjórnarblaðinu “Verði” er honum heimilt að haga orðum sínum þannig:
“Mér er í minni frá einhverjum fyrsta deginum mínum í London í vetur leið, síðla sunnudags, þegar við vorum nýsest til borðs, að öskra var út úr viðboðinu “Séra N. N. Ætlar að fara að prédika?” Við vorum naumast hálfnuð með súpuna áður en ræðan byrjaði. Það var ágæt ræða, þrumandi ræða. Ég er reyndar búinn að gleyma henni nú en ég minnist þess varla, að mér hafi liðið öllu betur, undir nokkurri ræðu. Og það stóð heima að hún var á enda, nákvæmlega um sama leyti og við stóðum upp frá snæðingi. Hvort mér datt það í hug þá, eða hvort það var fyrst þarna fyrir vestan á trinitatushátíð, þá virðist mér að svona fónn þurfi að komast inn á hvert heimili á Íslandi. Það á að rífa þessar sítómu, feysknu kirkjur og leggja niður prestembættin og koma svona fónum fyrir í húsum manna. Með því lagi þyrfti ekki nema einn prédikara á öllu Íslandi hann gæti setið á Kolviðarhóli og prédikað fyrir allt landið ætli að koma þar upp kröftugri sendistöð. Til þessa starfs þyrfti auðvitað að veljast frámunalega snjall prédikari, sem alla gæti hrifið og dettur mér helst í hug stinga upp á próf. Haraldi Níelssyni, sem er einhver hinn snjallasti fyrirlesari, er sögur fara af. Síðan þyrfti að halda einhvern góðan raddmann við höndina til þess að tóna í viðboðið og þrjá til fjóra menn til þess að syngja. Það liggur í augum uppi, að með þessu væri geysimikið unnið. Þannig þyrfti ríkið ekki að launa nema einn prédikara í stað tuga eða hundruða, og á þennan eina hlytu allir landsbúar að hlýða nauðugir viljugir meðan þeir væru að éta litla skattinn. Kirkjurnar, þessi sorglegu tómhýsi, sem hafa kostað þjóðina offjár, féllu úr sögunni, en um leið væri kannski hægt að gera meira fyrir Sálarrannsóknarfélagið, kaupfélögin eða háskólann, sem allt eru óskabörn þjóðarinnar. Um leið og einn prestur væri fyrir allt landið væru loku fyrir það skotið, sem ýmsum þykir nú mest baga, að sín kenningin væri prédikuð frá hverjum prédikunarstólnum, t.d. gamalguðfræði á einum stað, nýguðfræði á öðrum, þriðja andatrú, fjórða guðspeki, fimmta kommúnismi og um leið settur töluverður þröskuldur við því að trúmálahérvillur spryttu upp hjá fólki, því viðboðið myndi sitja við sinn keip. Altarisbrauðið og vínið, sem samkvæmt lútersku er ekki annað en venjulegt brauð og vín, ætli að mega senda í pósti. Barnaskírnir, fermingar og giftingar gætu föruprestar framkvæmt, annars er allt slíkt hálf kaþólskt eða réttara sagt alkaþólskt og ætti því að leggja niður. Skemmri skírnir og staursetningar munu ennfremur vera fullkomlega löglegar”. (Vörður 20/12 1924).
Ef að nokkur ummæli um trúmál geta verið saknæm samkvæmt 157. gr. hegningarlaga þá eru það þessi. Þau eru einmitt sömu tengingar og um ræðir í lagagreininni.
Tilgangur með ummælum þeim, sem kært var fyrir, var enginn annar en sá, að skýra með fáum orðum frá trúmálaádeilunni í “Bréfi til Láru”. Það þarf ekki annað en lesa trúmálakaflana í bókinni til þess, að komast að raun um, að það var síst viðeignandi að nota pervisaleg orð. Vér skulum athuga nokkrar málsgreinar:
“Drottinn allsherjar situr uppi á himinbungunni og stjórnar þaðan heiminum svona með höppum og glöppum (sbr. Samsullið forlög og frjálst val). Hann er fávís, veiklundaður og hefnigjarn. Hann setur mönnum lögmál til að breyta eftir, sem hann hefur margbrotið sjálfur. Hann grætur yfir syndum, sem hann hefur sjálfur komið inn í heiminn. Hann refsar fyrir afbrot, sem hann er sjálfur orsök í. Hann hefur sérstök trúarbrögð. Þessi trúarbrögð hefir hann gefið sinni útvöldu þjóð í bók þeirri, sem Biblían heitir. Þá, sem trúa Biblíunni, gerir hann að stríðsgenerölum á himnum. Vantrúarmenn og heiðingja gerir hann að leikfangi djöfla út í ystu myrkrum. Honum er meinilla við rússneska byltingarmenn og bolsivíka. En sjálfur fer hann eldi og fellibyljum um blómleg héruð og drekkir heilum þjóðflokkum í djúpum hafsins. Hann elskar “friðsæla borgara”, meðan þeir geta féflett aðra í skjóli “heilags friðar”. Tapi þeir á friðsældinni, skipar hann þeim í stríð og blóðsúthellingar. Hann hefur gefið stríðmönnum sínum bæn þá, sem Faðir vor heitir. Henni snúa þeir í formælingu gegn óvinum sínum, þegar ekkert annað bítur á þá. Og hann gaf okkur Helga-kver og heiðingjatrúboð í Kína. Drottinn allsherjar situr í gullhöll uppi á himinbungunni. Höllin er gerð úr gulli stórgróðamanna og braskara og reist með tárum áþjáðra öreiga. Í kringum hann standa brynjaðar hersveitir. Það er stríðsfólk hans, rétttrúnaðarmenn og “friðsælir borgarar”. Þar eru trúboðar frá Kína, amerískir okrarar, sem græddu milljónir á fégjöfum til heiðingjatrúboðs, prestar, sem sneru Faðirvorinu í formælingar, herforingjar, sem kæfðu hersveitir óvina sinna með eiturgasi og ótölulegur urmull af smá syndurum og óþjóðalýð, sem stundaði brask og Biblíulestur hér á jörðinni. Úti við dyr húkir trúboðsfélag Íslands og nokkrir húðstrýktir fisksalar, sem gerðu þjóð sína gjaldþrota með gengisbraski og létu svo lífið fyrir hugsjón sína. Og hinir guðs útvöldu syngja í villtum eldmóði lofsöngva eftir séra Sigurð á Presthólum og Valdimar Briem nema vesalings fisksalarnir. Þeir kunna engan sálminn. Þeir raula skömmustulegir gamlar gjaldþrotaauglýsingar úr Lögbirtingarblaðinu, því að á himnum verða allir að syngja eitthvað. En í myrkrunum fyrir neðan kveina allir heiðarlegir menn í helvítiseldi.
Og yfir þennan skemmtilega vísdóm hellast geislar guðs eilífu náðar. Þeir eru varasjóður heigulsins, sem ekki þorir að bera ábyrgð á glæpum sínum. Í slíkri speki er kristin mannkind upp alin. Með slíka speki æða kristnir fábjánar um öll lönd til þess að gera heiðingjanna að hálfu verri helvítisbörnum en þeir eru sjálfir. En þetta er speki, Lára mín! Það er sjálfsblekking Farísea, sem þora ekki að vita, að þeir hafa unnið til helvítis-kvala”. (Bréf til Láru, bls. 46-47).
Engum datt í hug, að hreyfa hönd eða fót gegn þessu. Ég ætla ekki að leiða neinar getur að hvers vegna. En hvernig á manni að koma til hugarm að ekki sé heimilt að skýra frá innihaldinu í ritdómi? Eða er ekki heimilt að nota orðið óþokki um persónu með þeirri skapgerð, sem hér er lýst?
Það er ómaskins vert, að bera saman frjálslyndið í nágrannalöndunum og hér á landi, einkum er vert að athuga það, sem þykir hlýða í Danmörku, því að þeir hafa til skamms tíma gilt sömu lög um þetta efni og hér. Þýski rithöfundurinn Max Nordau hefur verið þýddur á skandínavisk mál. Meðal annars fara honum þannig orð um trúarbrögðin.
“Maður sækir kirkjurnar, heilsar prestunum og ber virðingu fyrir Biblíunni af vana, ósjálfrátt setur maður upp hátíðasvip, er maður tekur þátt í guðsþjónustu, og hliðrar sér hjá að gera sér ljóst hversu andstyggilegum svikum maður gerir sig sekan í, með slíku athæfi gegn sannfæringu sinni og öllu því, er maður álítur rétt. (Konventionella nutidslönger, bls. 61).
“Þjóðfélagið ofsækir með lögum sínum og dómstólum gamlar kerlingar, sem prakka peninga út úr vinnukonum með því að telja þeim trú um. Að þær geti gefið þeim unnusta, sem eru orðnir þeim afhuga. Sama þjóðfélag launar og virðir menn, sem prakka peninga úr sömu vinnukonum með því að telja þeim trú um, að þeir geti bjargað ættingjum þeirra úr hreinsunareldinum með alls konar loddaraskap... Blöðin segja stundum frá til gamans, að stjórnin í Kína hafi hótað því að setja guð af, ef hann héldi uppteknum hætti og hugsaði ekki meira um landsins gagn, léti rigna t.d. eða gæfi hersveitum keisarans sigur o.s.fr. Sömu blöð birta á fyrstu síðu opinbera tilkynningu, sem mælir svo fyrir, að á ákveðnum degi skuli með ákveðnu orðalagi þakka guði fyrir, að hann hefir látið þjóðinni alveg sérstaka aðstoð í té, eins og t.d. í Englandi eftir sigurinn við Tel-el-kebir. Hvaða grundvallarmismunur er á fyrirskipun kínversku stjórnarinnar, sem lætur taka nokkuð af fórn þjóðarguðsins vegna þess, að hann lætur drepsótt geysa, og ensku stjórnarinnar, sem veitir guði opinbera viðurkenningu vegna þess, að hann hefur gætt hagsmuna hennar í Egyptalandi og reynst vinveittur Englendingum, en fjandsamlegur Aröbum? Hvortveggja fyrirskipunin grundvallast á sömu skoðun. Kínverjar eru bara hugaðri og sjálfum sér samkvæmir en Englendingar, sem ekki geta fengið sig til, að lýsa vantrausti sínu á slóðaskap guðs og vanrækslu á skyldum hans gagnvart þeirri þjóð, sem vegasamar hann, eins og þeir flytja honum lofgjörð fyrir hollustu hans þegar þeim verður sigur auðið”. (Konv. Nutidsl. bls 67-69).
“Lífið er gagnsýrt og siðspilt af þessari lýgi, (þ.e. trúarbrögðunum) bæði hið opinbera og einstaklingslífið. Ríkið lýgur, er það fyrirskipar bænadaga, setur presta í embætti og skipar efri málstofu sína æðstu mönnum kirkjunnar, bæjarfélagið lýgur, er það lætur byggja kirkjur, dómarinn lýgur, er hann fellir dómsúrskurð í guðlastamáli eða meiðyrðum gegn trúarbragðafélögum. Presturinn, er hefur fengið nútímamenntun, lýgur, þegar hann lætur borga sér fyrir orð og verk, sem að hann veit sjálfur að er fíflalegur loddaraskapur, hinn mentaði ríkisborgari lýgur, er hann sýnir prestinum virðingum gengur til altaris og lætur skýra barn sitt”. (Sama bók, bls. 69).
Ingersoll hefir verið þýddur á dönsku og enginn amast við. Hér eru nokkrar tilvitnanir úr bók hans “Frie Tanker”.
“Þannig er honum varið þessu guði, sem við eigum að dýrka. Fyrir honum eigum við að falla á kné og segja að hann sé góður, hann sé réttlátur, hann sé miskunnsamur, hann sé kærleikurinn. Við erum hvattir til að bæla niður hverja göfuga tilfinningu í okkur sjálfum, fótum troða alla viðkvæmni hjartans. Ef við neitum að viðurkenna opinberlega, að við séum óvitrari, viðkenna að við séum lygarar, þá verðum við útskúfaðir, hataðir, ataðir auri og bannfærðir í þessum heimi. Og jafnframt hótar þessi sami guð að taka til að kvelja okkur í eilífum eldi á sömu stundu sem dauðinn leyfir honum að hremma okkar varnarlausu sálir. Látum lýðinn hata! Látum guðinn bölva og bannfæra! Við skulum fræða lýðinn, þverskallast við guðinn og afneita honum”. (bls. 38, I).
“Sú kenning, að eilíf sæla byggist á trú einvörðungu, er ógeðsleg kenning. Hún er yfirsvívirðing allra svívirðinga. Sú skoðun, að trú á Krist verði launuð með eilífri sælu, en ráðaleitun til skynsemi, athugunar og reynslu varði eilífri útskúfun, er svo mikil fjarstæða að ekki er orðunum að eyðandi. Er nokkur sá hugsandi maður til, að hann trúi því, að guð verði blíðkaður með blóði? Og því byggist allt okkar trúarkerfi á þessari skoðun. Gyðingar blíðkuðu Jehóva með blóði fórnardýranna. Kristnir menn kenna, að blóð Jesú hafi mýkt svo skap guðs, að von sé til, að fáeinir menn frelsist. Það er nærri óskiljanlegt, að mannsandinn skuli aðhyllast jafn andstyggilegar skoðanir, og eins hitt, að menn með öllu mjalla skuli geta lesið biblíuna og trúað þó eftir sem áður sögninni um guðlegan innblástur hennar”. (I; bls. 39).
“Lestu svo heilaga ritningu, og þá er ég viss um, að þú verður steinhissa á sjálfum þér, að hafa nokkurn tíma aðhylst þá skoðun, að algóð, alvitur og algöfug vera, væri höfundur að þvílíkri heimsku og viðurstyggð”. (I; bls. 95).
“Óttinn lamar heilann. Hugrekki skapar framfarir. Bleyðimennskan er trúuð. Hugrekki elur efasemdir. Óttinn fellur á kné og biðst fyrir. Hugrekki stendur uppréttur og hugsar. Óttinn er ómennska. Hugrekkið menning. Óttinn er trúarsiður. Hugrekkið vísindi”. (II; bls. 6).
“Hreinsið burt úr kirkjunni kraftaverkatrúna, trúna á allt yfirnáttúrulegt, óskiljanlegt og andstætt heilbrigði skynsemi, trúna á allt óþekkt og ómögulegt, og það sem eftir verður er ekkert!” (II; bls. 14-15).
“Að finna læknisdóm við einhverjum kvilla er sama sem að kippa vopni úr höndum kirkjunnar.
Enginn hygginn maður reynir að lækna köldu með bænum. Það er svo marg sannað, að kinin dugar betur.
Alltaf fækkar meir og meir þeim sjúkdómum, sem guð hefir lagt á mannkynið. Og varla líður á mjög löngu þangað til maðurinn fær vald yfir öllum kvillum, flettir guðina vopnum og hefir falskenningar prestanna að háði og spotti.
Læknisvísindin eiga aðeins einn óvin, trúna, mennirnir hafa ekki þorað að verja líkama sinn af ótta við það, að sálin mundi glatast við það.
Er það nokkur furða þó fólkið á þessum tímum tryði á hina andstyggilegu kenningu um eilífa hegningum þessa kenningu, sem gerir guð að miskunnarlausum óvætt, og manninn að þrælalyndum hræsnara” (II; bls. 18).
“Eftir kenningu guðfræðinganna hefir guð allt af hegnt deyjandi manni, sem ekki trúði á hann. Meðan mennirnir gerðu ekki annað en kúga meðbræður sína gætti guð hins stangast hlutleysis. En þegar heiðarlegur maður lét í ljósi efasemdir um helgirit Gyðinga, eða dýrkaði annan guð jafnvel rétta guðinn á rangan hátt, þá réðst þessi guð á hann á dauðastundinni eins og ólmasta tígrisdýr og reif fordæmda sál hans úr líkamanum. Það kemur ekki fyrir annarsstaðar en í trúboðsritum, að guð lami hönd morðingjans eða ljái saklausum vernd sína. Þúsund glæpir eru drýgðir á hverjum degi, en guð hefir ekki tíma til að koma í veg fyrir það. Hann er önnum kafinn við að telja höfuðhár og afstýra því að tittlingar falli til jarðar, snuðra eftir guðlasti, vera á gægjum eftir gárungunum, sem skopast að prestum, rannsaka skírnarvottorð og líta eftir vísindamönnum hvort þeim kunni ekki að verða á, að efast um jarðfræði Móses eða stjörnufræði Jósúa. (II; bls. 46).
“Til þess að verða frelsaðir verðum við að trúa þessu (trúarlærdómum kaþólskrar kirkju). Mikið lán að við getum ekki skilið að. Og til þess að neyða mannlegan skilning til þess að beygja á kné fyrir þessari takmarkalausu fásinnu hafa þúsundir þúsunda liðið dauðaþjáningar, þúsundir þúsunda veslast upp í fangelsum og brunnið á báli, og ef við gætum safnað saman öllu því, sem eftir er af öllum fórnum Kaþólsku kirkjunnar mundi af því verða köstur hærri en nokkur pýramídi, sem jafnvel prestarnir gætu ekki litið þurrum augum. Þessi kirkja státaði kirkjum og fangelsum um alla Evrópu og rændi dýrgripum sálarinnar frá mönnum. Þessi kirkja vegsamaði fáfræðina. Þessi kirkja gerði sáttmála við krýnda kúgara. Og þessir vargar, hásætið og altarið, rifu sundur hjörtu mannanna.
Að vísu get ég með ánægju játað, að til eru réttlátir kaþólskir menn þúsundum saman, en kaþólskan er óvinur mannlegs frelsis. Kaþólskan byggir frelsunina á trú, kaþólskan kennir mönnum að fótum troða skynsemi sína, þess vegna hefir hún rangt fyrir sér.
Þúsund bindi entust ekki til þess, að skrásetja alla glæpi kaþólsku kirkjunnar. Þau mundu ekki einu sinni rúma nöfn allra þeirra, sem haf orðið henni að bráð. Með sverði og eldi, með kvalabekk og hlekkjum, með fangelsum og svipuðum örvasa betlari, stundum voldugur ræningi ölmusudiskur eða morðkuti, þræll eða harðstjóri”. (II; bls. 143-144).
“Trúarjátning biskupakirkjunnar er í höfuðatriðum hin sama og kaþólsku kirkjunnar, hefir aðeins bætt við nokkrum nýjum fjarstæðum. Kennimenn hennar kenna, að auðveldara sé að fá fyrirgefningu syndanna ef maður er skírður. Það er eins og þeir álíti, að um leið og maður er skírður, sé hann genginn inn í firmað og hafi fengið rétt til að syndga upp á inneign. Þessi kirkja er yfirleitt óhæf fyrir frjálsa þjóð. Stjórn hennar er harðúðug, óskammfeilin og fjarstæðufull. Biskupar hennar tala eins og þeir bæru ábyrgð á þeim sálum, sem þeir hafa eftirlit með. Ekkert er eins mikilsvarðandi fyrir presta hennar eins og góð rödd. Biskupakirkjumenn hafa beitt ofsóknum sínum yst marka umdæmis síns. Meðferð þeirra á Írlandi hefir verið glæpur, óslitinn glæpur í þrjá aldir.
Það var þessi kirkja, sem ofsótti hreintrúarmennina í Skotlandi. Í Englandi er altarið skækja hásætisins, og þessi skækja hefir aldrei getað lítið heiðarlegar konur réttu auga”. (II; bls. 146-147).
“Til mín kom hér á dögunum ungur öldungakirkjumaður, nýfrelsaður, og gaf mér afturhvarfsrit nokkurt. Haldið þér að margir menn fari til helvítis”, spurði ég. “Æ-já”. “Og þér eruð fullkomlega sæll?” “Ja, ekki kannski algerlega”. “Munduð þér ekki verða sælli, ef allir menn færu til himnaríkis?” “Ó-jú”. “Jæja, þá eruð þér ekki fullkomlega sæll?” Nei, hann féllst á það, að hann væri ekki fullkomlega sæll. “En þegar að þér eruð kominn til himnaríkis, verðið þér þá fullkomlega sæll?” “Já, já”. “Nú, þegar þér að eins haldið að nokkrir menn fari til helvítis, þá eruð þér ekki fullkomlega sæll. En þegar þér vitið, að þeir eru allir í helvíti, en þér eruð í himnaríki, þá verðið þér fullkomlega sæll? Þér verðið þá ekki eins vorkunnsamur þegar þér eruð orðinn engill, eins og þér eruð nú, eða hvað?” “Já, en”, svaraði hann, “Ég meinti þetta ekki alveg svona”. “Setjum svo”, sagði ég, “að móðir yðar væri í helvíti, munduð þér þá verða sæll í himnaríki?” “Ég held”, sagði hann, “að guð viti hvað móður minni er fyrir bestu”. Og ég hugsaði með sjálfum mér, hvaða ánægja það mundi vera, ef ég væri kona, að eiga fimm eða sex slíka syni. Þetta er óhæfa. Himnaríki er þar, sem þeir eru, sem við elskum og sem elskar okkur. Ég óska ekki að komast til annars heims, ef ég get ekki sameinast þar þeim, sem elska mig hér. Hver getur fundið huggun í þessari endemiskenningu! Kenningu, sem getur látið föður segja “Ég get verið sæll þó dóttir mín sé í helvíti”. Eða sem lætur móður segja “Ég get verið sæl þó sonur minn, djarfur og drenglegur, sé í helvíti”. Eða lætur son segja “Ég get notið sælu himnaríkis, þó sú kona, sem ól mig í heiminn og var að ganga í dauðann fyrir mig, kveljist eilífum kvölum.” Og þetta kalla þeir hinn mikla gleðinnar boðskap.
Engin kirkja hefir gert heiminn eins dapran og öldungakirkjan. Trúarjátning hennar er ægileg, viðbjóðsleg og djöfulleg. Guð öldungakirkjumanna er afskræmi alls, sem afskræmi heitir. Hann er eilífur böðull og fangavörður. Hann getur haft eilífa ánægju af kvölum og neyðarópum þeirra, sem fordæmdir eru. Helvíti er lystigarður guðs öldungakirkjumanna”. (II; bls. 155)
“Evangeliska bandalagið endurnýjar fjarstæður þær, sem fyrir komu í myrkri miðaldanna, endurnýjar fimm greinar Kalvins, kyndir að nýju bál helvítis, kennir trú á kraftaverk og aðrar vitleysur biblíunnar, níðir mannkynið og fellur á kné fyrir guði, sem gerði það fólskuverk, að taka þjáningar saklauss manns, sem endurgjald fyrir syndir annars manns” (II; bls. 159).Antole France var dýrðlingur frönsku þjóðarinnar. Lík hans var flutt í Pantheon með ámóta viðhöfn og þjóðhöfðingi væri. Hann hlaut Nobels-verðlaun, en þeim er úthlutað af Svíum og Norðmönnum. Antole France er frægur fyrir árásir sínar á trúarbrögðin. Það er vert að athuga hvað Norðurlandaþjóðunum, nágrönnum vorum þykir hlýða að veita Nobels-verðlaun fyrir. Ég ætla því að láta fylgja nokkrar tilvitnanir úr einhverri viðfrægustu bók Anatole France “Uppreisn englanna”.
“Ég trúi á guð gyðinga og kristinna manna. En ég neita því, að hann hafi skapað heiminn, hann hefir í hæsta lagi skipulagt lítinn hluta hans, og allt, sem hann hefir snert á, ber merki eftir hans óframsýna og dýrslega eðli (son esprit imprévoyant et brutal). Ég held að hann sé hvorki eilífur né takmarkalaus, því það er fjarstætt að skilja veru, sem hvorki er takmörkuð í rúmi né tíma. Ég held að hann sé heimskur og það mjög heimskur. Ég trúi því ekki, að hann sé hinn eini guð, lengi vel trúði hann því ekki sjálfur. Fyrst gerði dramb hans og smjaður aðdáenda hans hann eingyðistrúar. Það er lítið samhengi í hugsunum hans, hann er ekki eins máttugur og menn halda. Og að öllu samanlögðu, er hann öllu fremur fávís og hégómlegur heimssmiður (demiurge) en guð”. (La révolte des anges, 177 édition, Paris 121, bls. 96-97).
“Með því að kynna sér náttúruna kvaðst hann hafa komist að raun um, að hún væri í stöðugri mótsögn við kenningar meistarans, sem hann þjónaði (þ.e. guðs). Þessi lofgjarni herra, sem hann hafði lengi tilbeðið, var nú í augum hans fáfróður, heimskur og grimmur harðstjóri”. (bls. 114).
“... hann (þ.e. guð) lýgur þegar hann kallar sig allstaðar nálægan, eilífan og almáttugan, og það er svo langt frá því, að hann hafi skapað alheimana, að hann hvorki veit tölu á þeim né þekkir lögmál þeirra ... Þeir (þ.e. englarnir) munu fyrirlíta hann, brjóta á bak aftur harðstjórn hans og steypa honum í gehenna, þangað sem hann hefir steypt þeim, sem voru meira virði en hann”. (bls. 186).
“... konungsríki himnanna er hernaðareinveldi og .... þar er ekkert almenningsálit til”. (bls. 186).
“... Ég komst að raun um, að allt sem til er, er til fyrir sjálft sig, en ekki fyrir duttlunga Jahves, ... Upp frá því fyrirleit ég Jahves fyrir lygar hans og ég hataði hann vegna þess, að hann var andvígur öllu, sem ég áleit æskilegt og gott, frelsinu, viskuþránni og efasemdunum”. (bls. 191)
“Allt fram að þeim tíma ... var Jahve óþekktur í heiminum, sem hann þykist hafa skapað. Að eins nokkrir vesælir kynstofnar í Sýríu, sem voru lengi jafn grimmir og hann, þekktu hann ... “ (bls. 216).
“Af öllum þessum öndum virtist Jahve verst undirbúinn til að sigra. Fáfræði hans, grimmd hans, yfirlæti hans, eftirsókn hans eftir því að gera sig ósýnilegan hlaut að falla Hellenum og Latverjum illa í geð... Hann fann það sjálfur, að hann gat ekki unnið hjörtu frjálsra manna og menntaða anda, og hann beitti því brögðum. Til þess að afvegaleiða sálirnar fann hann upp lygasögu, sem gat haft áhrif á tregar gáfur, sem alltaf eru til á meðal mikils mannfjölda, enda þótt hún væri ekki eins snjöll og goðsögurnar, sem við kenndum lærisveinum okkar til forna. Hann lýsti því yfir, að mennirnir hefðu allir drýgt glæp gagnvart honum, glæp, sem gengi í erfðir, og að þeir liðu fyrir hann bæði í þessu lífi og hinu komanda (því dauðlegir menn eru svo vitlausir að halda, að þeir lifi áfram í helvíti), og bragðarefurinn Jahve lét tilkynna, að hann hefði sent sinn eigin son til jarðarinnar til þess, að greiða skuld mannanna með blóði sínu. Það er ekki trúlegt, að kvölin bæti fyrir misgjörðina, og það er enn ótrúlegra, að hinn saklausi geti borgað fyrir þann seka. Þjáningar saklaus manns bæta ekki fyrir neitt og gera ekki annað en bæta illu ofan á illt ... Með brögðum sínum veiddi Jahve sálirnar eins og í neti. En hann hafði ekki af því eins mikla frægð og hann hafði búist við. Það var ekki hann heldur sonur hans, sem fékk hylli mannanna og af honum tók hin nýja trú nafn”. (bls. 217-218).
“En ríki Jahves gerði vart við sig með hverri vitleysunni á fætur annarri. Kristnir brenndu bækurnar, rifu niður musterin, kveiktu í borgunum og herjuðu allt inn á eyðimerkur. Þar sneru margir hinna bágstöddu reiði sinni gegn sjálfur sér og ráku sig í gegn með járnbroddum. Og frá allri jörðinni stigu andvörp sjálfboðapíslavotta upp til guðs sem lofgjörð”. (bls. 220).
“Um þetta leyti kom atvik fyrir gamla Jahve, sem var bæði hlægilegt og hræðilegt. Amerískur kvekari stal frá honum þrumunni og notaði til þess flugdreka”. (bls. 246).
“Ég hélt að ég væri búinn að kenna yður það, kæri Maurice, að hann, sem þér álítið vera guð, er í rauninni ekki annað en heimssmiður. Hann hefir ekki minnstu hugmynd um hinn guðlega heim, sem er honum æðri og hann trúir því í hjartans einlægni, að hann sé hinn eini sanni guð. Í kirkjusögunni eftir séra Duchesne I. Bindi, bls. 123, munuð þér finna þenna drambsama og heimska heimssmíð, sem heitir Jaldabaoth”. (bls. 235-236).
“... Þér hafið hrist ok hans, sem kallaður er Jahve, ... hann er ekki annað en fávís og villtur heimssmiður, sem hefir lagt undir sig auðvirðulegasta hluta alheimsins og sáð í hann kvölum og dauða”. (bls. 239).
“Blindni hans (þ.e. guðs) er að eins hægt að líkja við blindni Karls X. Hans útvalda konungs”. (bls. 292).
Þetta þykir Svíum og Norðmönnum frændum vorum vert þeirri viðurkenningar, sem Nobels-verðlaunin eru.
Þar sem nú:
1) að ummæli þau, sem kært er fyrir, eru annarar tegundar en um ræðir í 157.gr. hinna almennu hegningarlaga
2) að réttarvissa um þetta atriði er engin til í landinu og að menn hafa til þessa talið sér heimilt, að nota þau orð um trúmál, er þeim best líkaði, og
3) að tilgangurinn með ummælum mínum var enginn annar en sá, að skýra frá trúmálaádeilunni í bókinni “Bréf til Láru”, krefst ég þess, að ég verði sýknaður með öllu.Brynj. Bjarnason.
önnur útgáfa.
Hér er aldrei gefinn út svo aumur leirburður, að hann sé ekki lofaður. Þetta er ofureðlilegt. Vér lifum í engum andans heimi, vér lifum í landi hinnar frjálsu samkeppni. Aldrei er sett á stofn verslun eða annað fyrirtæki, svo að ekki sé auglýst og farið um lofsamlegum ummælum.
Auðvaldið hatar að vísu alla samábyrgð, en getur þó ekki án hennar verið. Ef einhver lætur leigja sig til að klappa í leikhúsi eða rita lof um leirburð í blöðunum – Jafnvel þó um blöð sé að ræða, sem einhvern tíma í framtíðinni verða geymd eins og dýrmætur fjársjóður, sem hinar ágætustu menjar mannlegar heimsku og siðspillingar, er það honum til ævarandi minnkunar. En það væri engu minni skömm að láta undir höfuð leggjast að minnast að verðleikum á snilldarverk eins og “Bréf til Láru”.
Þessi bók á sér engan líka í nútíðarbókmenntum Íslendingum. Hún er allt í senn: Ádeilurit, heimspekirit og listaverk. Hér er um að ræða hörðustu ádeilu á auðvald, kirkju og trúarbrögð, sem nokkurn tíma hefir verið rituð á íslenska tungu. Íslendingar hafa löngum verið nokkuð treggáfaðir og einfaldir gagnvart kúgurum sínum, þeir eru orðnir þeim svo vanir, eins og hægt er að venja menná frá blautu barnsbeini að elska og virða guð almáttugan þó að allir eiginleikar hans séu útskýrðir ítarlega og menn gangi þess ekki gruflandi að hann sé ekki annað en hégómagjarn og öfundsjúkur harðstjóri og óþokki. En Þórbergur talar svo alþýðulega og af svo miklum krafti, að það þarf meira en lítinn fáráðling til að skilja ekki. Hver einasta setning hittir naglann á höfuðið. “Aumingja Pétur!” Aumingja Morgunblaðið!
Þórbergur stingur í stúf við öll önnur íslensk skáld. Enginn nema snillingur eins og Þórbergur hefir rómantískan húmor á valdi sínu. Það væri synd að segja, að Þórbergur fylgdi einhverri vissri listastefnu. Þórbergur er sannarlega ekki síður realisti en hann er rómantiker. Þórbergur hatar alla þá, sem setja upp hátíðlegan spámannasvip að flytja lýðnum æfa gömul sannindi eins og fagnaðarboðskap, þessi skoplegu leikföng, sem auðvaldið lætur fáráðlinga sína rísla sér við.
Reyndar er fagnaðarboðskapurinn sjaldnast æfa gömul sannindi, heldur æfa gamlar lygar. Ein slík lygi er kenningin um, að form og efni sé sitt hvað, formið geti verið gott, en innihaldið gallað og svo á hinn bóginn. Goethe sagði “Die Naturist weder Schal noch Kern, sie ist auf einmal beide” (Náttúran er hvorki skurn né kjarni, hún er hvort tveggja í senn). Þetta á einkum við um listina. Skurnuð list er kölkuð list. Einkenni sannrar listar er eining forms og efnis, formið verður efni og efnið form. Ef þessa einkennis er gætt, verður ekkert vafamál um listagildi “Bréf til Láru”.
Rómantíski húmorinn er hástig þeirrar listar með annan fótinn í himninum og hinn á jörðinni, því að hvað væri himininn, ef jörðin væri ekki? Hvað væri hið guðdómdómlega, ef það væri ekki mannlegt?
Sumir stuttu kaflarnir í bókinni eru sígildir. XXXIII. Kaflinn til dæmis er skáldskapur og snilldarlega estetisk ritgerð í einu.Br. B.
Dómurinn:
Réttvísin gegn Brynjólfi Bjarnasyni.
Mál þetta er eftir fyrirmælum dóms- og kirkjumálaráðuneytisins í bréfi til dómarans dagsettu 1. f. m. höfðað af réttvísinnar hálfu gegn cand. Phil. Brynjólfi Bjarnasyni, Vesturgötu 45, hér í bænum, fyrir brot gegn ákvæðum 157.gr.almennra hegningarlaga frá 25. júní 1869 og eru málavextir þeir er nú skal greina:
Í 79. tölublaði dagblaðsins “Alþýðublaðsins”, sem út kom hér í bænum 24. mars þ.á. er grein með yfirskriftinni “Bréf til Láru, önnur útgáfa”, undirrituð fangamarkinu “Br. B.” Í grein þessari standa þessi ummæli: “Íslendingar hafa löngum verið nokkuð treggáfaðir og einfaldir gagnvart kúgurum sínum, þeir eru orðnir þeim svo vanir, eins og hægt er að venja menná frá blautu barnsbeini að elska og virða guð almáttugan þó að allir eiginleikar hans séu útskýrðir ítarlega og menn gangi þess ekki gruflandi að hann sé ekki annað en hégómagjarn og öfundsjúkur harðstjóri og óþokki.”.
Ákærður hefir kannast við að hafa ritað grein þessa og hafa komið henni í Alþýðublaðið. Hann kveðst venjulega skrifa í blöð undir fangamarkinu Br. B. og að menn muni ekki síður kannast við það en hið fulla nafn sitt, og að hann hafi ætlast til þess, er hann setti fangamark sitt undir hina umræddu grein, að menn vissu hver hefði skrifað greinina.
Ákærður er kominn yfir lögaldur sakamanna, fæddur 26. maí 1898, og hefir ekki áður sætt ákæru eða refsingu fyrir nokkurt brot.
Með þeim ummælum sínum í hinni tilvitnuðu klausu, að guð sé ekki annað en hégómagjarn og öfundsjúkur harðstjóri og óþokki, sem engin tilraun er gerð til að rökstyðja í greininni, hefir ákærður smánað guðshugtakið og með lýsingu sinni á Íslendingum í byrjun klausunnar hefir hann gjört það bert, að hann á við guðshugtak þjóðkirkjunnar íslensku. Með þessu hefir ákærður gerst brotlegur gegn ákvæðum hinnar tilvitnuðu hegningarlagagreinar og þykir refsing sú, er hann hefir til unnið fyrir það eftir greininni, hæfilega ákveðin einfalt fangelsi í 30 daga. Með tilliti til ungs aldur ákærðs, þess að hann hefir ekki áður sætt ákæru fyrir nokkurt brot, þess að hann hefir tregðulaust játað að hafa skrifað hina umræddu grein og loks þess, að hann hefir haldið því fram, að hann hafi ekki með ummælum sínum átt við guðshugmynd, guðsdýrkun eða trúarlærdóma nokkurs einstaks trúarbragðafélags, heldur hafi tilgangur sinn með hinum umstefndu orðum aðeins verið sá, að skýra frá trúmálaádeilunni í bók þeirri, er grein hans á að vera ritdómur um, þykir mega ákveða eftir 1. gr. laga nr. 39, frá 16. nóv. 1907, að fullnustu refsingarinnar skuli fresta og hún falla niður að fimm árum liðnum frá uppsögn dóms þessa, ef ákærður fullnægir lögmætum skilyrðum.
Auk þess ber ákærðum að greiða af máli þessu löglega leiddan og leiðandi kostnað.
Af rekstri málsins hefir enginn óþarfa dráttur orðið.Þ v í d æ m i s t r é t t a ð v e r a:
Ákærður, Brynjólfur Bjarnason, sæti 30 daga einföldu fangelsi, en refsingunni skal fresta og hún falla niður að fimm árum liðnum frá uppsögn dóms þessa, ef skilorð laga nr. 39, frá 16. nóvember 1907 eru haldin.
Auk þess greiði ákærður allan af máli þessu löglega leiddan og leiðandi kostnað.
Dóminum skal fullnægja að viðlagðri aðför að lögum.Jóh. Jóhannesson.