Gagnáróður kirkjunnar

Því er oft haldið fram að málflutningur okkar á Vantrú sé einstaklega ómálefnalegur og að við séum bara ókurteisir dónar. Þó svo að það mætti einstaka sinnum orða hlutina á annan hátt og kannski stundum vísa í fleiri heimildir, þá er Vantrú ekki ritrýnt vísindatímarit og raunin er sú að hérna einbeitum við okkur einmitt að málefnunum, rökstyðjum skoðanirnar okkar og komum hreint fram fyrir skjöldu. En ef við skoðum helstu gagnrýnisraddir Vantrúar, þá sjáum við að Vantrú er klassa fyrir ofan.

Á trú.is birtist brot af þeim predikunum sem prestar og aðrir trúmenn flytja í kirkjum Þjóðkirkjunnar. Í sumum af þessum predikunum erum við í Vantrú gagnrýndir. Auðvitað eru þau ekki nægilega hreinskilin til þess að nefna Vantrú á nafn, en stundum er enginn vafi á því um hverja er verið að tala. Það sem mér finnst einkenna þessa gagnrýni er hversu afskaplega ómálefnaleg, órökstudd og innihaldslaus hún er, og stundum einfaldlega barnaleg

Það má í raun skipta þessum áróðri kirkjunnar gegn óvinum kirkju og kristni í fjóra flokka:

1. Kristni er frábær: Allt í samfélaginu, allt frá mannréttindum, siðferðis til hreins lofts er kirkju og kristni að þakka, þó svo að kirkjan hafi verið á móti þessu í meira en þúsund ár, þá er þetta samt henni að þakka.
2. Heimsendaspár: Vegna þess að allt gott er kristinni trú að þakka (sjá 1) þá mun allt fara til fjandans ef fólk hættir að trúa á Jesú (og vera meðlimir í kirkjunni).
3. Illmennisrökin: Fyrst allt fer til fjandans ef fólk hættir að trúa (sjá 2), þá hljóta þeir sem eru á móti kirkjunni og kristni að vilja að allt fari til fjandans.
4. Persónurökin: Þeir sem gagnrýna okkur eru barnalegir ofstækismenn og dónar.

Þessi atriði þurfa alls ekki alltaf að koma í sérhverri predikun, en þau eru ansi algeng.

Tökum sem dæmi predikun, "Guðlast", sem þjóðkirkjupresturinn Sigurður Árni Þórðarson flutti þarsíðasta sunnudag. Þessi predikun er að vísu skárri en síðasta predikun hans sem var tekin til umfjöllunar hérna á Vantrú þar sem hann kallaði okkur hrokafulla, ofbeldishneigða og vitlausa bókstafstrúmenn (atriði 4):

Við njótum frelsis til trúariðkunar og frelsis til tjáningar. Þau dýrmæti hafa ekki sprottið upp þrautalaust. Réttindin hafa sprottið upp á akri kristinnar kirkju og í skjóli kristinnar kenningar. Kristin kenning leggur áherslu á dýrmæti hverrar manneskju og mannréttindabálkar eru í samræmi við elskustefnu kristninnar. Frelsi einstaklingsins er dýrmætt og því má ekki fórna þó að því sé sótt úr ýmsum áttum.

Þetta passar í fyrsta flokkinn.

Kirkjan virðist hafa misskilið “elskustefnu kristninnar” í meira en þúsund ár því þeir mannréttindabálkar sem Sigurður Árni virðist vilja tileinka kristinni trú voru fótumtroðnir af kirkjunni í meira en þúsund ár og það var ekki fyrr en eftir að völd kirkjunnar fóru að minnka að alvöru skoðanafrelsi komst á.

Í kafla sem Sigurður kallar “Bullið og lágkúran” segist Sigurður hafa skoðað veraldarvefinn og tekið eftir því “hversu margir landsmenn okkar tala niðrandi um Guð, hnjóða í trúarlegt atferli, lasta trúarkenningar einstaklinga og trúfélaga og smána trúarefni með ýmsum hætti.” Hann veltir því síðan fyrir sér hvað veldur:

Mér hefur orðið nokkurt umhugsunarefni hvað valdi að svo margir láti vaða á súðum, sendi frá sér efni sem getur meitt og sært trúmenn með ýmsum hætti. Smekkleysan flæðir um æðar netsins. Er þetta bara sóðakjaftur illa gefinna unglinga? Niðurstaða mín er, að megnið af skætingi í garð trúar og trúarefna eigi sér rætur í slæmum smekk og lélegu skopskyni, sem fer því miður oft saman.

Margir hafa gert sér leik að klæmast með hið trúarlega. Life of Brian er ein útgáfa og myndaröðin um Pú og Pa önnur. Líklega kemur talsvert af þeim aur, sem skvett er yfir trúarlendurnar, úr vondri bernskureynslu, óuppgerðri reiði í garð einhverra, sem voru vond ásjóna uppeldisaðila, valds eða trúarstofnunar. Það sem sýnist vera guðlast er kannski stundum birtingarmynd eða tjáning óuppgerðar reiði í garð vonds foreldris eða hamingjusnauðrar bernsku?

Þetta passar líklega í fjórða flokkinn.

Raunar veit maður ekki alveg hvar maður á að flokka svona málflutning. Ef til vill er ástæða harðorðar gagnrýninnar sú að það sé eitthvað til í henni, ekki að maður fékk ekki að halda á kertinu í barnastarfi kirkjunnar. Ef trúmenn geta ekki þolað hárbeittu og stórskemmtilegu gagnrýnina í Life of Brian, en “mei[ast] og sær[ast] ... með ýmsum hætti”, þá held ég að vandamálið sé ekki að finna í barnæsku Monty Python-manna.

Nietzsche skrifaði á sínum tíma: „Gott ist tot, Gott ist tot. Wir haben ihn getötet.“ Og Dostojevskíj minnti á að: “Ef Guð er ekki til er allt leyfilegt.” Ef Guð hverfur úr lífi fólks og þjóða er hætta á að á nokkrum kynslóðum hverfi gildin, hverfi munur góðs og ills, hverfi siðgreind fólks og þar með verði allt flatt. Allt flýtur. Kannski er aðeins eitt aðalgildi eftir, réttur einstaklingsins. ... Mér sýnist, að í lífi of margra Íslendinga séu þau gildi að rýrna, sem ekki eru í þágu einstaklinganna sjálfra. Þegar gildagrunnurinn springur verða slys í lífi fólks.

Þetta passar fullkomlega í fyrsta flokkinn.

Sigurður Árni útskýrir ekki hvers vegna siðgreind fólks og munur góðs og ills hverfi á nokkrum kynslóðum ef það losar sig við guð. Ástæðan er líklega sú sama hjá honum og hjá félögum hans, sem þreytast ekki við að halda því fram að siðleysi sé afleiðing trúleysis: þeir geta ekki rökstutt þetta.

Raunin er sú að það er afar erfitt að byggja siðferði á guðstrú. Raunin er sú að alveg eins og börn þurfa ekki á jólasveininum að halda til þess að vera góð, að þá þarf fullorðið fólk ekki á guði að halda til þess að vera gott.

Þegar upp er staðið var ekki neitt af viti þarna. Hvers vegna koma prestarnir ekki með almennilegan málflutning, eitthvað innihaldsríkt? Þeir gætu til dæmis reynt að koma með rök fyrir tilvist guðs, upprisu Jesú eða hvers vegna það sé svona mikilvægt að trúa. En nánast allt sem kemur frá þeim passar í flokkana sem ég taldi upp.

Eins og sannur vísindamaður mun ég prófa þessa flokkaskiptingu mína á áróðri kirkjunnar á fleiri predikunum þar sem trúleysi eða Vantrú er gagnrýnt. Af nógu er að taka.